Tι προβλέπει ο νέος κανονισμός της ΕΕ για την αποψίλωση των δασών;

Η νέα νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλάζει για πάντα τη βιομηχανία του καφέ.

Το τελευταίο χρονικό διάστημα, γίνεται πολύς λόγος στην καθημερινή ειδησεογραφία για τον επερχόμενο «Κανονισμό ενάντια στην αποψίλωση των δασών» που ψηφίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αναμένεται να τεθεί σε πλήρη εφαρμογή για όλα τα κράτη – μέλη της εντός του ερχόμενου έτους. Πρόκειται για περιβαλλοντική νομοθεσία, που έρχεται να διορθώσει διαχρονικές στρεβλώσεις που επηρεάζουν με καταλυτικό τρόπο το φυσικό περιβάλλον, μέσω της επιβολής περιορισμών σε μια σειρά προϊόντων που η καλλιέργεια τους θέτει σε κίνδυνο τα δάση των τροπικών περιοχών, η προστασία των οποίων έχει γίνει πιο σημαντική από ποτέ, στα πλαίσια της κλιματικής αλλαγής.

Όπως εύκολα φανταζόμαστε, ανάμεσα στα προϊόντα στα οποία θέτει περιορισμούς ο νέος κανονισμός, περιλαμβάνεται και ο καφές! Το πιο σημαντικό προϊόν στον κόσμο μετά το πετρέλαιο και το πιο δημοφιλές ρόφημα σε όλο τον πλανήτη μετά το νερό, έχει σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, και η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται αποφασισμένη να κάνει ένα καθοριστικό βήμα για την επίλυση του προβλήματος. Ας γνωρίσουμε καλύτερα περί τίνος πρόκειται και πως μας επηρεάζει ο κανονισμός σαν καταναλωτές.

Συνοπτικά σημεία για την Ευρωπαϊκό Κανονισμό ενάντια στην Αποψίλωση των Δασών

• Ο κανονισμός περιλαμβάνει μια γκάμα επτά προϊόντων (μοσχαρίσιο κρέας, κακάο, καφές, φοινικέλαιο, καουτσούκ, σόγια και ξυλεία) καθώς και τα παράγωγα προϊόντα τους και αφορά προϊόντα που έχουν παραχθεί από τις 29/6/23 και μετά. Δεν περιλαμβάνονται προϊόντα που ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες, αλλά αποτελούν παράγωγα ανακύκλωσης.
• Προβλέπεται πως από το τέλος του 2024 (και για κάποιες επιχειρήσεις, από το δεύτερο εξάμηνο του 2025) η μη συμμόρφωση με τον κανονισμό θα σημαίνει την απαγόρευση κυκλοφορίας εντός των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και την απαγόρευση εισαγωγής κι εξαγωγής από αυτή.
• Πιο συγκεκριμένα, ο κανονισμός προβλέπει ότι τα παραπάνω προϊόντα, προκειμένου να είναι νόμιμα, έχουν παραχθεί σε γη η οποία δεν έχει μετατραπεί από δασική σε αγροτική μετά το τέλος του 2020. Ακόμα, για την περίπτωση της ξυλείας, αυτό περιλαμβάνει και την μετατροπή των δασικών εκτάσεων σε δάση προορισμένα για υλοτόμηση (forest degradation).
• Συμπληρωματικά, η παραγωγή των συγκεκριμένων προϊόντων θα πρέπει να συμμορφώνεται με την νομοθεσία της χώρας παραγωγής, ειδικά σε ό,τι αφορά θέματα περιβάλλοντος, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εργασιακών σχέσεων, ξεπλύματος μαύρου χρήματος κλπ.
• Ο χρόνος προσαρμογής δίνεται προκειμένου να προλάβει να προσαρμοστούν οι σχετικές εφοδιαστικές αλυσίδες στα νέα δεδομένα. Αξίζει να σημειωθεί, πως σε περίπτωση παράβασης του κανονισμού, υπεύθυνη έναντι του νόμου καθίσταται η εταιρία που τοποθέτησε τα ακατάλληλα προϊόντα σε ευρωπαϊκή αγορά.

Τι σημαίνει η εφαρμογή του κανονισμού για την βιομηχανία του καφέ αλλά και τους καταναλωτές;

Η βιομηχανία του καφέ έχει πολλά ανοιχτά περιβαλλοντικά ζητήματα (διαχείρηση αποβλήτων και αποριμμάτων, χρήση νερού, περιβαλλοντικό αποτύπωμα μεταφοράς κλπ) με την αποψίλωση των δασών να συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα βασικότερα. Καθώς η καλλιέργεια του καφέ λαμβάνει χώρα σε χώρες που βρίσκονται ανάμεσα στους Τροπικούς του Καρκίνου και του Αιγόκερου (την διάσημη «Ζώνη του Καφέ»), πολλά στρέμματα δασών κάθε χρόνο αποψιλώνονται ή υποβαθμίζονται, για να δώσουν τη θέση τους στην καλλιέργεια καφέ, με αντίστοιχες πρακτικές να σημειώνονται και σε άλλα προϊόντα, όπως το φοινικέλαιο ή το κακάο, που επίσης παράγονται σε τροπικές χώρες. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς καφέ του κόσμου, η υιοθέτηση του σχετικού κανονισμού θεωρείται ένα αποφασιστικό βήμα για την επόμενη μέρα στη βιομηχανία του καφέ, που θα έχει σαφώς πιο ουδέτερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα από σήμερα.

Όπως είναι φυσικό, η εφαρμογή του κανονισμού αναμένεται να προκαλέσει σοβαρές αναταράξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς αφορά προϊόντα που διακινούνται ευρέως, εταιρίες κολοσσούς που διαθέτουν ισχυρό lobbying αλλά και εύθραυστες, ευάλωτες οικονομίες του αναπτυσσόμενου κόσμου.

Σε ό,τι αφορά τον καφέ, ένα μεγάλο κομμάτι του παράγεται σε αναπτυσσόμενες χώρες, συχνά κάτω από περιβαλλοντικά αμφισβητήσιμες συνθήκες. Η βεβιασμένη συμμόρφωση με τον κανονισμό της ΕΕ, προκειμένου να μη χαθεί μια σημαντική αγορά) είναι βέβαιο πως θα σπρώξει χιλιάδες ανθρώπους που εργάζονται σε αυτή τη βιομηχανία στο περιθώριο και την ανέχεια, για μερικά τουλάχιστον χρόνια. Σε χώρες της Αφρικής, για παράδειγμα, όπου τα μεροκόματα των καλλιεργητών είναι ήδη εξαιρετικά χαμηλά, η μείωση της καλλιεργήσιμης γης και η εξαντλητική γραφειοκρατία για την απόκτηση των σχετικών πιστοποιητικών συνεπάγεται σημαντικές επιπτώσεις, για τις οποίες οι ειδικοί αναμένουν ότι στις φτωχότερες χώρες μπορούν να οδηγήσουν μέχρι και σε κοινωνικές εκρήξεις.

Από την άλλη, η εφαρμογή του κανονισμού είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο πως θα δημιουργήσει αύξηση των τιμών του καφέ στην Ευρώπη. Οι συνθήκες (πληθωρισμός, ενεργειακή κρίση, κλιματική αλλαγή) δημιουργούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που έχει δημιουργήσει ήδη μείωση της διαθέσιμης ποσότητας καφέ και αισθητή αύξηση των τιμών. Από το 2025 και μετά, και μέχρι να εξισορροπήσει η κατάσταση και η βιομηχανία του καφέ αλλά και η  εφοδιαστική αλυσίδα να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, οι τιμές αναμένεται να ανέβουν ακόμα υψηλότερα, δημιουργώντας σημαντικές πιέσεις.

Φυσικά, δημιουργείται ακόμα ένα πλήθος ζητημάτων, που αφορά θέματα λαθρεμπορίου, διαφθοράς, γραφειοκρατίας κλπ, κάτι όμως απόλυτα αναμενόμενο από έναν κανονισμό που ταράσει τα νερά αλλάζοντας το καθεστώς δεκαετιών σε τόσο κραταιές βιομηχανίες. 

Τα χρόνια που έρχονται προβλέπονται δύσκολα για το καφέ, αυτό όμως είναι ίσως το τίμημα για ένα πιο ασφαλές και υγιές περιβάλλον, με περισσότερα δάση.